Назіранне за выбарамі Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ажыццяўляецца актывістамі РПГА «Беларускі Хельсінкскі камітэт» і ПЦ "Вясна" ў межах кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары».
ВЫСНОВЫ
- Назіральнікі ў рэгіёнах адзначаюць малапрыкметны характар агітацыі. Друкаваная агітацыйная прадукцыя фактычна не прыкметная. Самай яскравай падзеяй з'яўляліся дэбаты з удзелам трох кандыдатаў у Прэзідэнты, якія прайшлі па нацыянальным тэлебачанні. Дзеючы кіраўнік дзяржавы ад удзелу ў тэледэбатах адмовіўся, гэтак жа як і ад выкарыстання магчымасці выступу па радыё і тэлебачанні. Між тым дзейнасць А.Г. Лукашэнка ўвесь час асвятляецца ў дзяржаўных СМІ ігэта непараўнальна па часе эфіру з выступамі іншых кандыдатаў;
- У рэгіёнах актыўна праходзяць розныя мерапрыемствы з удзелам кіраўнікоў, як мясцовых, так і цэнтральных органаў улады, давераных асобаў кандыдата А.Г. Лукашэнкі: сустрэчы ў працоўных калектывах, наведванне прадпрыемстваў, навучальных устаноў і г.д. Галоўная мэта такіх мерапрыемстваў заклікаць выбаршчыкаў падтрымаць існуючы ў краіне палітычны курс, а гэтак жа мабілізацыя выбаршчыкаў на выбары;
- Назіральнікі адзначаюць закрыты характар працы выбарчых камісій. Аб многіх прынятых рашэннях назіральнікі даведваюцца ўжо пазней іх прыняцця, гэтак жа фіксуюцца паўсюдныя адмовы дзяжурных сябраў выбарчых камісій у прадастаўленні назіральнікам цікавячых іх інфармацыі.
- У рэгіёнах прайшлі трэнінгі для членаў УВК, на якіх маглі прысутнічаць і назіральнікі. На трэнінгах была агучана пазіцыя ЦВК аб тым, што назіральнікам пры правядзенні назірання можна вырабляць фота і відэа здымку толькі са згоды членаў УВК, а таксама забаронена прысутнічаць у ТВК ў момант перадачы з УВК пратаколаў аб выніках галасавання і выбарчых бюлетэняў. Дадзеныя факты сведчаць аб сур'ёзных абмежаваннях правоў назіральнікаў і непразрыстым характары некаторых важных выбарчых працэдур.
- 2 кастрычніка адбылося пасяджэнне ЦВК, на якім былі разгледжаны скаргі кандыдата ў Прэзідэнты Т. Караткевіч, а гэтак жа яе зварот аб магчымасці перадачы ёй нявыкарыстанага кандыдатам А.Г. Лукашэнкі эфірнага часу. У задавальненні скаргаў і зваротаў было адмоўлена. Вынікі разгляду скаргаў і звароты былі аформленыя пастановамі.
- Юрысты кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» так і не атрымалі пісьмовыя адказы на пададзеныя імі ў ЦВК скаргі, у тым ліку па факце выкарыстання шэрагам дзяржаўных арганізацый, СМІ, сімвалаў аналагічнага знаку, якім карыстаюцца пры агітацыі за кандыдата А.Г. Лукашэнка, а гэтак жа па факце парушэння заканадаўства аб выбарах даверанай асобай кандыдата А.Г. Лукашэнка, старшыні кампаніі Белтэлерадыё Г. Давыдзька.
АГІТАЦЫЯ ЗА КАНДЫДАТАЎ і ДЗЕЙНАСЦЬ СМІ
Пратэстных настрояў у рэгіёнах назірання не назіраецца. Месцамі размяшчаюцца налепкі і плакаты з заклікамі да байкоту выбараў.
Высокая актыўнасць давераных асоб А.Лукашэнкі, якія сустракаюцца з грамадзянамі практычна ва ўсіх больш-менш буйных населеных пунктах. Як правіла, сустрэчы арганізуюцца з выкарыстаннем магчымасцяў мясцовай выканаўчай улады і кіраўніцтва прадпрыемстваў. У некаторых населеных пунктах выбаршчыкі карыстаюцца сустрэчамі з даверанымі асобамі дзеючага прэзідэнта - чыноўнікамі высокага рангу (у прыватнасці - старшынёй Мінскага абласнога камітэта С.Шапіра) для вырашэння сваіх паўсядзённых праблем - ад будаўніцтва дарог і інш.
Ва ўсіх рэспубліканскіх і мясцовых СМІ шырока асвятляецца і шмат разоў паўтараецца інфармацыя пра выступ А.Лукашэнкі ў ААН.
Таксама за А.Лукашэнку праводзяцца пікеты, аднак цікавасці да іх назіральнікі не адзначаюць.
Адначасова мясцовыя ўлады актывізаваліся ў правядзенні рознага роду тэматычных мерапрыемстваў (з нагоды дня пажылых людзей у Глыбокім і ў Верхнядзвінску, напрыклад), дзе падкрэсліваюць заслугі дзеючага кіраўніка дзяржавы ў дасягненнях апошніх гадоў. Гэтаму ж прысвечаныя выступы ў рэспубліканскіх СМІ чыноўнікаў рознага рангу, у прыватнасці, кароткае інтэрв'ю на рэспубліканскім тэлеканале міністра М.Шчоткінай (даверанай асобы А.Лукашэнкі) з высокай ацэнкай ўзроўню сацыяльнай абароны дзяцей і пажылых людзей у Беларусі і канкрэтных мерах па падтрымцы адзінокіх пажылых людзей.
Намеснік прэм'ер-міністра Н.Качанава наведала шэраг прадпрыемстваў і арганізацый Віцебскай вобласці, дзе фактычна агітавала за дзеючага прэзідэнта. Паказальны пералік мерапрыемстваў у Гродна і вобласці: сустрэча старшыні Гродзенскага аблвыканкама В.Краўцова (даверанай асобы А.Лукашэнкі) з калектывам Гродзенскага аграрнага універсітэта, дзе прынялі ўдзел таксама старшыня Гродзенскага гарвыканкама і кіраўнік адміністрацыі Ленінскага р-на Гродна). Міністр сельскай гаспадаркі Л. Заяц і намеснік старшыні Гродзенскага аблвыканкама Іван Жук сустрэўся з кіраўніцтвам і калектывамі Гродзенскага дзяржаўнага аграрнага універсітэта. Міністр аховы здароўя РБ В.Жарко ў форме дыялогу меў зносіны з выкладчыкамі і студэнтамі Гродзенскага дзяржаўнага медыцынскага універсітэта. На гэтай сустрэчы таксама былі прадстаўнікі органаў выканаўчай улады. Горад Бярозаўку наведаў міністр архітэктуры і будаўніцтва А.Чорны разам з намеснікам старшыні Гроденскага аблвыканкама Ю.Шулейка, дзе яны сустрэліся з работнікамі шклозавода «Нёман». З працаўнікамі «Гранітэкс» у Гродна сустрэўся намеснік старшыні аблвыканкама Ю.Шулейка.
Працягваецца так званая рэспубліканская акцыя дзяржаўнага тэлеканала АНТ «Мы разам» - серыя канцэртаў з выкарыстаннем сімволікі агітацыйнай кампаніі дзеючага прэзідэнта. Адначасова ў Бярозе мясцовая газета «Маяк» анансуе «Мы - разам!» як рэспубліканскую грамадска-патрыятычную акцыю Федэрацыі прафсаюзаў Беларусі, якая падтрымлівае агітацыйную кампанію А. Лукашэнкі: «Гэта мерапрыемства адбылося ўжо ў многіх гарадах рэспублікі, дзе прайшло з вялікім поспехам, а цяпер прапішацца і на бярозаўскай зямлі. У госці да жыхароў горада энергетыкаў прыедуць зоркі беларускай эстрады ..»
Таксама прыкметныя ў абласцях агітацыйныя матэрыялы і дзейнасць давераных асоб Т.Караткевіч. У цэлым яе агітацыйныя мерапрыемствы карыстаюцца папулярнасцю ў выбаршчыкаў. Варта адзначыць актыўны ўдзел актывістаў праўладных арганізацый, якія спрабуюць дыскутаваць з даверанымі асобамі і кандыдатам на такіх сустрэчах, адначасова агітуючы за дзеючага прэзідэнта. Так, у Брэсце 30 верасня, падчас сустрэчы з выбаршчыкамі Т.Караткевіч, побач з будынкам праводзіўся пікет ФПБ, а ў тэматыку сустрэчы спрабавалі ўмяшацца актывісты БРСМ і «Белай Русі» з выступамі пра «блакітны» Захад, «карту паляка» і росце дабрабыту беларусаў .
Агітацыйная кампанія іншых кандыдатаў менш прыкметная. Назіральнікі паведамляюць аб друкаваных агітацыйных матэрыялах і некалькіх пікетах у падтрымку С.Гайдукевіча і адзінкавых сустрэчах у падтрымку М. Улаховіча, дзе апошні заклікаў галасаваць «за стабільнасць», фактычна не агітуючы за сябе.
ДЗЕЙНАСЦЬ КАМІСІЙ
Дзейнасць камісій па-ранейшаму ажыццяўляецца ў непразрыстым рэжыме. Аб многіх рашэннях назіральнікі даведваюцца ўжо пасля іх прыняцця (інфармацыя з Маскоўскай раённай ТВК г Брэста). Атрымаць цікавячыя дадзеныя, у прыватнасці - пра склад участковых камісій у ТВК немагчыма. Відавочна, гэта звязана з тым, што ў выніку вывучэння складу УВК высвятляецца, што многія камісіі створаны па «вытворчаму прынцыпу», калі кіраўніком камісіі становіцца кіраўнік прадпрыемства ці арганізацыі, а членамі - падначаленыя яму работнікі. Назіральнікі адзначаюць паўсюдна адмовы ў выдачы цікавіць інфармацыі дзяжурнымі членамі выбарчых камісій. Таксама старанна хаваюцца звесткі аб грашовых выплатах членам ТВК за ўвесь перыяд дзейнасці камісій.
30 верасня ў Ленінскім і Кастрычніцкім раёнах г.Магілёва адбыліся трэнінгі для кіраўнікоў УВК, дзе на пытанне пра магчымасць назіральнікам рабіць фотаздымкі ў памяшканні УВК арганізатары далі катэгарычны адказ: фатаграфаваць могуць толькі акрэдытаваныя журналісты. На пытанне назіральніка, ці могуць назіральнікі прысутнічаць пры перадачы ў ТВК пратаколаў з вынікамі галасавання і выбарчымі бюлетэнямі, быў таксама дадзены адмоўны адказ. Такія ж трэнінгі адбыліся і ў іншых рэгіёнах.
У Брэсце пры рэгістрацыі назіральнікаў ад праўладных структур прасочваецца тэндэнцыя акрэдытаваць ў камісіях, дзе ўжо акрэдытаваныя незалежныя назіральнікі, адразу некалькіх назіральнікаў ад праўладных структур. Іншыя камісіі такой «увагай» абдзеленыя.
Адначасова ў Брэсцкай вобласці назіральнік адзначае, што на яго пачаўся ціск з боку наймальніка ў сувязі з дзейнасцю ў якасці назіральніка.
Ва ўсіх рэгіёнах назіраюць дзейнасць органаў улады па прыцягненню выбаршчыкаў на датэрміновае галасаванне. У Віцебскай вобласці (ёсць дадзеныя з Віцебску і Оршы) ў дні датэрміновага галасавання прызначаныя бацькоўскія сходы; пры гэтым у аб'явах аб гэтых сходах паказана на неабходнасць мець пры сабе пашпарт. Улічваючы, што ў гэтых жа школах размешчаныя ўчасткі для галасавання, прызначэнне такіх сходаў цалкам зразумела і тлумачыцца, відавочна, намерам арганізаваць датэрміновае галасаванне бацькоў.
РАЗГЛЯД СКАРГАЎ І ЗАЯЎ
2 кастрычніка адбылося чарговае пасяджэнне Цэнтральнай выбарчай камісіі на якім, у прыватнасці, была разгледжана скаргі кандыдата ў Прэзідэнты Таццяны Караткевіч і яе ж зварот аб прадастаўленні дадатковага эфірнага часу на дзяржаўным радыё і тэлебачанні. Рашэнні Цэнтральнай камісіі па скарзе і звароце Т. Караткевіч былі аформленыя пастановамі № 81, 82 і 83 адпаведна.
У сваіх скаргах у ЦВК кандыдат Т. Караткевіч сцвярджала аб парушэннях правілоў вядзення агітацыі і прынцыпаў роўнасці ўсіх кандыдатаў, дапушчаных кандыдатам А.Г. Лукашэнкам і патрабавала вынесці яму папярэджанне ў адпаведнасці з палажэннямі выбарчага заканадаўства.
Так, у абгрунтаванне сваёй скаргі, Т. Караткевіч паведамляла аб выкарыстанні сімвала ў выглядзе «галачкі», умаляванай ў арнамент і колеры дзяржаўнага сцяга Рэспублікі Беларусь, дзяржаўнымі сродкамі масавай інфармацыі, Беларускім тэлеграфным агенцтвам ў паведамленнях і рубрыках і выбарах, у онлайн дадатку для смартфонаў «Выбары 2015», распрацаваных БРСМ і названым агенцтвам, пры правядзенні серыі канцэртаў «Мы разам» і ў агітацыйных матэрыялах А.Г. Лукашэнка. Гэтак жа яна паведамляла пра факт продажу ААТ «ЦУМ Мінск» маек вытворчасці ААТ «Світанак» з выявай лёзунгу кампаніі кандыдата А. Р. Лукашэнка «За будучыню незалежнай Беларусі!", вырабленых не за кошт сродкаў выбарчага фонду кандата А.Г. Лукашэнка.
У другой скарзе кандыдат Т. Караткевіч паказвала на факт правядзення 5-га афіцэрскага сходу і прыняцця яго ўдзельнікамі звароту да афiцэраў і членам іх сем'яў з заклікам падтрымаць кандыдатуру дзейнага кіраўніка дзяржавы, надрукаванага на сайце Міністэрства обароны 25 верасня. На думку заяўніка дадзены зварот меў прыкметы агітацыі.
Разгледзеўшы паступіўшыя скаргі і зварот ад кандыдата ў Прэзідэнты Т. Караткевіч Цэнтральная камісія адмовіла ў іх задавальненні.
У сваёй Пастанове № 81 аб выніках разгляду скаргі Т. Караткевіч ЦВК паказаў, што вышэйзгаданы знак у выглядзе "галачкі" быў распрацаваны Беларускім тэлеграфным агенцтвам (БелТА) у 2010 годзе, выкарыстоўваўся ў перыяды выбараў і з пачаткам выбарчай кампаніі 2015 зноў размешчаны на інтэрнэт -сайцек агенства. Пасля аналагічныя сімвалы незалежна адзін ад аднаго вырашылі выкарыстаць многія сродкі інфармацыі пры асвятленні выбарчай кампаніі: тэлеканал ОНТ ў малюнку назвы акцыі "Мы разам", члены ініцыятыўнай групы па вылучэнні кандыдатам у прэзідэнты А.Г. Лукашэнкі. У гэтай сувязі, на думку ЦВК, сцвярджэнне, што ўказаны сімвал атаясамліваецца з канкрэтным кандыдатам "не адпавядае рэчаіснасці." Рэалізацыя ж ААТ "ЦУМ Мінск" мужчынскіх маеку вытворчасці ААТ "Сітанак", на думку ЦВК, з'яўляецца нічым іншым, як «звычайнай камерцыйная дзейнасць вытворчай і гандлёвай арганізацыі, а малюнак на майках -дызайнерскім рашэннем вытворцы».
На думку экспертаў кампаніі «Праваабаронцы за свабодныя выбары» дадзеныя факты сведчаць аб грубым парушэнні палажэнняў дзеючага выбарчага заканадаўства пры правядзенні агітацыі кандыдатам у прэзідэнты А. Р. Лукашэнка. Выкарыстанне шэрагам дзяржаўных, грамадскіх арганізацый і СМІ пры арганізацыі розных мерапрыемстваў па тэме выбараў, сімвала аналагічнага знаку выкарыстанага пры правядзенні агітацыі за абранне кандыдата ў Прэзідэнты А.Г. Лукашэнка атаясамліваць з дадзеным кандыдатам, мае на мэце заахвоціць альбо падахвочвае выбаршчыка галасаваць менавіта за дадзенага кандыдата.
Продаж ААТ «ЦУМ Мінск» маек вытворчасці ААТ «Світанак» з выявай лозунгу «За будучыню незалежнай Беларусі!", аналагічнага лозунгу, выкарыстоўваючы ў агітацыйнай кампаніі кандыдата ў Прэзідэнты А.Г. Лукашэнка гэтак жа атаясамліваецца ў выбаршчыка менавіта з дадзеным кандыдатам, закліканая падахвочваць альбо падахвочвае іх галасаваць за дадзенага кандыдата і такім чынам ўтрымлівае прыкметы перадвыбарчай агітацыі. У адпаведнасці з дзеючым выбарчым заканадаўствам выраб ўсёй агітацыйнай прадукцыі павінна ажыццяўляцца за кошт сродкаў, стваранага кандыдатамі ў Прэзідэнты выбарчага фонду.
Дадзеныя факты, на нашую думку, сведчаць аб парушэнні кандыдатам у прэзідэнты А.Г. Лукашэнкам правілаў правядзення перадвыбарчай агітацыі, устаноўленых арт. 45, 46, 48 ВК, у сувязі з чым, у адпаведнасці з арт. 49 ВК ЦВК павінен быў вынесці папярэджанне кандыдату А.Г. Лукашэнку.